woensdag 24 juli 2013

Het museum der herinneringen - Ann Langeraet

Er zijn gradaties in herinneringen.
We kennen ze een emotionele waarde toe. Een parameter die onveranderlijk een plaats moet vinden tussen de twee uitersten: wonderbaarlijke en onmenselijke herinneringen. Al zijn er vreemd genoeg ook herinneringen die aan beide kanten van de balans thuishoren.

Het grootste deel van Johanna's herinneringen bevond zich aan de onmenselijke kant. Ze was pas zeventien maar ze had meer onmenselijkheid verzameld op een paar jaar tijd dan de meeste tachtigjarigen in een mensenleven. In het concentratiekamp van Auschwitz was ze van 's morgens tot 's avonds bezig met het creëren van een museum hierrond. Ze catalogeerde, ordende, vulde vitrinekasten. Ze wandelde tussen de museumstukken en veegde er uiterst voorzichtig het stof af. Het leek haar het enige wat je kon doen.
 
Je kon niet aan de toekomst denken want die had men je afgenomen. Het heden was te verschrikkelijk om zelfs maar lijfelijk in aanwezig te zijn, dus moest je vluchten met je gedachten, hoe verder, hoe liever. Je moest teruggaan naar het afgehakte verleden, het verdwenen lichaamsdeel. Je moest gaan zoeken, sprokkelen, rapen. Je moest gaan plukken in een boomgaard waarvan de bomen geen vruchten meer zouden dragen. Je dwaalde rond in wat geweest was tot je niets meer vond behalve weemoed. Over verdriet werd niet gesproken, verdriet was er altijd. Het was een ziektekiem die in elke vezel van je lichaam woekerde, zodat je er op lange termijn immuun voor werd.
 
Dus verzamelde Johanna herinneringen. En mensen. Herinneringen aan mensen. En zo behield ze een glimlach in haar hart. Maar hoe hard ze ook haar best deed, elke ochtend als ze aankwam in haar museum, moest ze eerst voorbij de meest onmenselijke herinneringen. Er was geen andere weg. Er was geen achterpoortje. Ze hingen vastgebeiteld aan de inkomhal en ze moest erlangs. Alsof ze door een cinema liep waarin de films vanzelf begonnen te spelen, alleen voor haar. Als een verklaring waarom ze hier was. Als om haar evolutie van mens naar omhulsel uit te leggen.

De eerste film speelt zich af in haar school. Tijdens de wiskundeles wordt de deur van het klaslokaal bruusk opengegooid. Vier Duitse soldaten in een groen uniform stappen ijzig binnen. Eén soldaat haalt een document boven en zegt met een bijtende stem haar naam. Hoe ze aarzelend overeind komt en angstig naar voren stapt in haar zwarte jurk. Hoe ze bij de armen wordt gegrepen en de gang doorgesleurd. Hoe ze geluidloos begint te huilen. Hoe haar gezicht het gezicht van haar ouders wordt op dat moment. Haar vader en moeder ineen. En dan niets meer.

De tweede film speelt zich af in een trein. Een wagon. Lichamen tegen elkaar geplakt in een walm van zweet, urine, braaksel, uitwerpselen en tranen. Vreemde lichamen die zo lang tegen je aangedrukt staan, dat je niet meer weet waar jouw lichaam eindigt en het volgende begint. En het besef dat dat er allemaal niet toe doet. Dat waar het om gaat de lichamen zijn waar je steeds verder van verwijderd raakt. De lichamen waar jij mee begon. Die jou zijn. En dan niets meer.

De derde film begint zoals de eerste film. Een Duitser met een lijst die haar naam afroept. Ditmaal in een barak met een speldenknop mensen die zo mager en verzwakt zijn dat ze nauwelijks nog rechtop kunnen staan. Hoe ze met geschoren hoofd haar doodsvonnis aanhoort. Haar ogen openspert en verstart. Hoe ze een voet vooruit wil zetten maar dat niet kan. Hoe ze een jonge vrouw naar voren ziet stappen en in de groep achter de Duitser plaats vatten. Hoe ze haar mond opent om te schreeuwen. Maar zwijgt. Hoe het meisje zelfzeker naar iedereen kijkt. Bij wijze van afscheid. Van verlossing. En dan niets meer.

Het museum van Johanna werd gesloten op 7 februari 1996. Ze keerde terug naar Nederland na de bevrijding en vulde nog meer dan vijftig jaar haar museum aan. Haar ouders zag ze nooit meer terug. Elke dag was ze te vinden in haar museum, zelfs op dagen dat ze dat niet wou. De inkomhal veranderde nooit. Al kreeg de derde film postuum wel een ereplaats.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten