Afscheid - Jannet Fink

'There is no greater sorrow than to recall a happy time in times of misery' (Dante)

Ik zit aan de tafel Proust te lezen, maar mijn gedachten dwalen telkens af. Het zijn ook draken van zinnen. Ik kijk op. Een pimpelmeesje vliegt schichtig langs het raam. Donzig bolletje geel met blauw, glimmende kraaloogjes verborgen in het donker van zijn kopje. Scherp snaveltje, iele pootjes als klauwtjes waarmee hij zich vasthaakt aan het vetbolletje in de kerstboom voor het huis. Op de donkergroene takken ligt een dun laagje rijp. Het hele landschap is gehuld in een winterse verstildheid. Behalve de vogeltjes die af en aan vliegen, is er buiten nauwelijks beweging.

Oma slaapt. Ze zit op haar vertrouwde plekje in de grote leren stoel bij de gaskachel, die roodgloeiend vlamt. Haar mond hangt een eindje open. Haar beide benen, dik door opgehoopt vocht, rusten op het haardbankje. Ik denk aan haar woorden op eerste kerstdag: "Wat hew' 't er mooi had, hè." Ja. Al die gouden dagen. "Een beter vekaansie adres kuj' toch niet krieg'n." Nee. Een mooie bijkomstigheid bij het wonen overzee, dat ik hier weer eens logeer. Terwijl zij ... Stel dat zij hier nu in haar slaap blijft en niet meer terug hoeft naar dat verzorgingstehuis.

Ik word opgeschrikt door het knerpende geluid van autobanden op het grind, gevolgd door het dichtslaan van portieren. Onmiddellijk verschijnen de kinderen opgewonden in de kamer: "Opa en oma zijn er!" Oma doet haar ogen open. "Papa en mama zijn er," zeg ik. Ze lacht: "Oh, dan bliew' nog eev'n!"

 

Oudejaarsnacht ga ik om twaalf uur even naar buiten. Om het huis is het stil. In het donker flitst het vuurwerk dat in de omliggende dorpen is afgestoken. Iemand heeft, net als opa vroeger, een lichtkogel afgevuurd, die een tijdlang het witbevroren landschap verlicht. Als de lichtkogel is uitgedoofd, is alles ineens pikzwart.

Terug in Edinburgh zie ik in de etalage van een speelgoedwinkel een pimpelmeesje. Ik stap de winkel binnen en bekijk het beestje. Het is een vingerpopje van pluche stof. Ik twijfel. Ze is al eenennegentig. Het haakje waaraan je hem kan ophangen geeft de doorslag. In de brief die ik met het vogeltje meestuur schrijf ik dat we in de kerstvakantie zo genoten hebben van de pimpeltjes die bij het voer gingen. En dat ik lentekriebels voel omdat de dagen lengen. Heerlijk dat die donkere tijd voorbij is. Ik sluit af met een opgewekt 'tot ziens!'

De volgende keer dat ik haar zie, ligt ze opgebaard in de aula. In het kille kamertje brandt de kaars die jarenlang op het kastje onder de klok heeft gestaan. De namen van alle kinderen en kleinkinderen staan erop, ter ere van het vijfenvijftigjarig huwelijk. Hij brandt nu voor het eerst. Een paar tantes staan op gedempte toon druk pratend om de kist. Een vertrouwd geredder bij oma. Maar ze hoort het niet, haar ogen zijn gesloten, haar handen gevouwen. Die handen ontroeren mij. Ik zie haar nog zitten in de gebloemde schort, zoete appeltjes schillend, het vuilgele teiltje op schoot. Het is een rare gewaarwording, of ze elk ogenblik overeind kan komen. Maar met een knijpend gevoel van binnen besef ik dat dit afscheid definitief is.

Ik glimlach door mijn tranen heen als ik op de 'liturgie ter gelegenheid van de Dienst van Woord en Gebed voorafgaande aan de crematie' een pimpelmeesje zie afgebeeld. Die dag in de kerstvakantie dat wij haar opgehaald hebben naar haar oude huis, toen zij nog zo genoten heeft van de vogels in de tuin, is achteraf de laatste keer geweest dat zij daar was. Halverwege de dienst treed ik met kloppend hart naar voren. Mijn onvaste stem klinkt door de microfoon:

 

"Buiten rook je mest, agrarische lucht
De kippen, de hond die we aaiden door het gaas
In het bos het rottend hout en hars en
Stinkende fazantenpoep aan je blote voeten
De oude schuur in de hitte van de zon
Ruwe olie en carbolineum
Op de deel geuren van verf en koffie, versgebakken brood, gebraden vlees
De zure gist als het deeg stond te rijzen op de kachel
Opa's borrel bij het kaarten met een plak leverworst of rollade
De stoffige zolder, de muffe oude boeken
Klamme flanellen lakens waar je 's avonds
Rillend tussen kroop en 's morgens warm in wakker werd
Achter 't beschot het oud papier, met de lege doosjes speelden wij winkeltje
Geur van karton vermengd met waspoeder, hondenbrokken, Tabac-zeep
Oudejaarsdag damp van oliebollen en zwavel
De gure vrieslucht buiten
De warmte van de kachel
Oma's vest. Het was mij al
Die jaren dierbaar envertrouwd."